ریحانه اسکندری: از سال‌های دور و درخشان که گویندگان پیشکسوت، با صداهایی ماندگار و بی‌بدیل، دوبله را به یکی از شاخص‌ترین جلوه‌های هنری کشور بدل کردند، تا امروز که صنعت دوبله با چالش‌های متعددی دست‌وپنجه نرم می‌کند، مسیر پرفرازونشیبی طی شده است.
با تغییرات ساختاری در تولید آثار، گسترش رسانه‌های خانگی، ظهور پلتفرم‌های آنلاین، محدودیت‌های بودجه، نبود حمایت ساختاری و حالا با ورود فناوری‌های نوینی مانند هوش مصنوعی، دوبله در ایران در بزنگاهی تاریخی قرار گرفته است. از سویی صدای دوبله فارسی هنوز در منطقه زبان‌فارسی‌زبان پرطنین و محبوب است و از سوی دیگر خطر بی‌هویتی، افت کیفیت، و حذف تدریجی این حرفه در سایه بی‌توجهی یا سوءاستفاده‌ها، تهدیدی جدی تلقی می‌شود.
دوبلورها هم حافظان میراث صوتی یک ملت‌اند، هم ناظرانی دقیق بر تحولات این صنعت. محمد تنهایی، دوبلور و گوینده، در گفت‌وگوی پیش‌رو با نگاهی صریح و واقع‌بینانه از دغدغه‌های حرفه‌ای خود می‌گوید، از شرایط فعلی دوبله و تأثیر کرونا بر فضای کار جمعی، تا مسأله تغییر متن در انیمیشن‌ها، ورود هوش مصنوعی، و پیشنهادهایی جدی برای بازسازی ساختار دوبله و بازگرداندن اعتبار ازدست‌رفته‌اش.
محمد تنهایی درباره وضعیت فعلی دوبله در ایران، چالش‌های پیش رو و آینده این هنر، نکاتی مهم را مطرح کرد و درباره وضعیت بودجه و رسیدگی به دوبله در حال حاضر گفت: «این صنف یک صنف جا مانده از بازار است، یعنی قیمت‌هایی که درموردشان صحبت می‌شود اصلا برای سال ۱۴۰۴ نیست، مربوط به سال‌های قبل است و متاسفانه شرایط طوری که باید نیست.»
او در ادامه با اشاره به این نکته که در گذشته و در شکل سنتی دوبله کارها جمعی پیش برده می‌شد اما امروز تغییراتی رخ داده است افزود: «از ابتدای پیدایش دوبله کار به این صورت بود که همکاران صبح اول وقت می‌آمدند، فیلم پخش می‌شد و صحنه به صحنه و بخش بخش کار پیش می رفت. دوبله در گذشته به‌صورت کاملاً جمعی انجام می‌شد. بعضی پروژه‌ها یک‌روزه تمام می‌شدند و برخی دو یا سه‌روزه.»
او در این باره افزود: «اما بعد از همه‌گیری کرونا و نبود امکان حضور جمعی در استودیوها، کار به شکل این‌کاسترو شروع شد. یعنی گوینده‌ها به‌صورت انفرادی به استودیو می‌آمدند، دیالوگ‌های خود را ضبط می‌کردند و در مرحله تدوین، صداها کنار هم چیده می‌شد. در حال حاضر نیز برخی پروژه‌ها به‌صورت گروهی کار می‌شوند، اما عمده کارها هنوز این‌کاسترو هستند.»
او با اشاره به این نکته که کیفیت کارها بسته به مدیریت دوبلاژ است اضافه کرد: «بعضی مدیران حتی در این‌کاسترو هم می‌توانند کار را با همان کیفیت تولید بکنند، چون وقت می‌گذارند فیلم را می‌بیندد، به قصه و فضای فیلم اشراف دارند و می‌توانند کیفیت را حفظ کنند، بعضی‌ها هم نه. با شرایط فعلی مالی، دیگر امکان ندارد گوینده‌ای تمام روز در استودیو بماند و بخواهد این رقم‌ها را دریافت کند. بعضاً صحبت از بازگشت به شیوه‌های گذشته هم می‌شود، اما به‌صرفه نیست و امکان‌پذیر نیست.»
محمد تنهایی در ادامه درباره دوبله انیمیشن‌ها و برخی انتقادات به مسأله تغییر متن مبدا با خلاقیت شخصی برای ایجاد شوخی‌های بهتر از منظر حرفه‌ای بیان کرد: «این موضوع بستگی به میزان و نوع تغییر دارد. مترجم که لغوی ترجمه می‌کند، گاهی مدیر دوبلاژ بعد از تست‌هایی که انجام می‌دهد برای بهتر شدن شوخی‌ها یا نزدیک‌تر شدن معنا به فرهنگ مخاطب، متن را کمی تغییر می‌دهد. وقتی آن شوخی یا ضرب‌المثل که در کار هست در فرهنگ ما معنا ندارد، مدیر دوبلاژ باید با خلاقیت خود آن را بومی‌سازی کند و با یک برگردان خوب کار بهتری را استخراج کند.»
او ادامه داد: «بعضی از این تغییرات به دلایل سانسور یا محدودیت‌های محتوایی است و چاره‌ای جز تغییر نیست. اما در مواردی هم پیش می‌آید که کسی بدون شناخت و فهم کافی از قصه و فضای اثر، متن را بر اساس برداشت شخصی تغییر می‌دهد که این اشتباه است. این اتفاق‌ها معمولاً در پروژه‌های سندیکا و تلویزیون رخ نمی‌دهد و معمولا توسط گروه‌های کم‌تجربه و مستقل انجام می‌شود دیده می‌شود.»
با توجه به این نکته که با ورود هوش مصنوعی به عرصه صدا و دوبله بازسازی یک صدای به راحتی قابل انجام است، محمد تنهایی درباره نگرانی‌هایی که پیرامون آن وجود دارد نیز گفت: « ورود هوش مصنوعی به هنر به طور کلی محدودیت‌هایی را ایجاد می‌کند. در همه جای دنیا، حتی در هالیوود، به واسطه اعتراضاتی که توسط هنرمندان صورت گرفت قوانینی برای هوش مصنوعی در حال طراحی است. ورود هوش مصنوعی اتفاقی است که می‌تواند به ما لطمه بزند، مخصوصا در ایران به دلیل نبود قانون جدی در حوزه کپی رایت، این فناوری می‌تواند برای همکاران صنف ما تهدید باشد و امکان سواستفاده از کارهایشان وجود دارد. در حال حاضر حتی سوءاستفاده‌هایی هم صورت گرفته و چون قانون مشخصی وجود ندارد، افراد نمی‌توانند از حقوق‌شان دفاع کنند. باید قانون درستی برایش تصویب بشود و شرایط درستی ایجاد شود. من فکر نمی‌کنم هنوز هم این موضوع جنبه قانونی مشخصی داشته باشد.»
او افزود: «مثل بسیاری از مشاغل دیگر که با ورود هوش مصنوعی متحول شده‌اند، چه مثبت چه منفی، دوبله هم تحت‌تأثیر قرار گرفته، اما برخلاف برخی حوزه‌ها که این تحول ممکن است مثبت باشد، در دوبله بیشتر می‌تواند تأثیر منفی داشته باشد. باید قانونی تدوین شود تا گویندگان بتوانند از حقوق خود دفاع کنند.»
محمد تنهایی درباره اولویت‌هایی که برای آینده دوبله ایران ضروری می‌داند، چنین اظهار نظر کرد: «اولین اتفاقی که باید بیفتد، جلوگیری از ورود افراد غیرحرفه‌ای و غیر کارشناس به این حرفه است. یعنی صرف ایجاد اشتغال به یک سری افراد بدون تجربه که صرفا علاقه‌مند بودند اجازه کار داده شده است. این اتفاق هم از دهه ۸۰ شروع شده است، با ظهور مؤسساتی مانند گلوری و … پیش رفته است و افرادی که نه آموزش دیده بودند و نه سابقه‌ای در این زمینه داشتند، وارد دوبله شدند.»
او ادامه داد: « شما اگر به سبقه سندیکا نگاهی بیندازید، می‌بینید که در آغاز دوبله در ایران سال ۱۳۲۸، افرادی برای آموزش به ایتالیا که مهد دوبله دنیاست اعزام شدند و بعد از آموزش، بازگشتند و کار حرفه‌ای و با کیفیت انجام دادند. اما در دهه ۸۰ جوان‌هایی ۲۰، ۲۵ ساله یا حتی ۱۵ یا ۱۶ ساله با سنین پایین فقط به خاطر علاقه‌مندی وارد کار شدند، گفتند چه کار کنیم؟ به این نتیجه رسیدند که هر کس یک نقش را بگوید، یک استودیو هم باشد و صاحب اثر هم نقش اصلی را برای خودش بر می‌داشت. به همین سادگی شروع به کار کردند و الان بعضا برخی‌هایشان بیست سال سابقه کار دارند و مدعی هستند. کار به جایی که الان می‌بینید رسید که مخاطب می‌گوید من می‌خواهم فیلم زیرنویس ببینیم، ولی با این دوبله‌ها فیلم را نبینم. همه این‌ها باعث شد کیفیت کارها افت کند و می‌توان گفت دوبله دیگر آن دوبله قدیم نیست.»
او در پایان گفت: «به‌نظرم باید دوباره شرایطی ایجاد شود که آثار برای انتشار، حتماً زیر نظر سندیکای گویندگان درجه‌بندی کیفی شوند. یعنی هرکاری اجازه انتشار نداشته باشد. درجه‌بندی کیفی کارها هم باید توسط پیشکسوت‌ها بررسی شوند. وقتی این اتفاق رخ دهد ممکن از در میان مدت و بلند مدت مخاطب دوباره به دوبله روی بیاورد و وقتی مخاطب برگردد پول هم به این حرفه بر می‌گردد، پول هم که بیاید کیفیت هم دوباره به این حرفه بر می‌گردد. درجه‌بندی کیفی بعد از یک مدت باعث رشد سرمایه‌گذاری در دوبله می‌شودو این وضعیت که هر کاری بتواند عرض اندام کند باعث می‌شود اصول از بین برود و افل دوبله هر روز سرعت بیشتری بگیرد.»
۵۹۲۴۴
نظرات کاربران